Suy tư về Sứ điệp nhân ngày TG TTXH lần thứ 46:
Thinh lặng để truyền thông
WGPSG -- Đã gần đến ngày Thế giới Truyền thông
Xã hội lần thứ 46 (20-05-2012), BBT trang web tgpsaigon.net xin lần lượt giới
thiệu cùng quý độc giả những bài suy tư của ĐGM Phêrô Nguyễn Văn Khảm (Chủ tịch
Ủy ban Truyền thông xã hội trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam) về những Sứ
điệp Truyền thông của Đức Thánh cha Bênêđictô XVI (năm 2010, 2011 và 2012).
Hôm nay, BBT xin giới thiệu bài suy tư về sứ
điệp nhân ngày Thế giới Truyền thông xã hội lần thứ 46 (năm 2012):
Thinh lặng để truyền
thông
Một cách đọc Sứ điệp
Truyền Thông 2012 của Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI
Đức Bênêđictô XVI xem ra đang lội ngược dòng
thời đại. Quy tụ cả triệu bạn trẻ trong các Đại hội Giới trẻ thế giới ở Đức,
Úc, Tây Ban Nha, ngài mời gọi người trẻ sống tĩnh lặng trước Thánh Thể. Nói đến
người trẻ là phải nói đến ồn ào, nhộn nhịp, hát ca múa nhảy… chứ tại sao lại
thinh lặng? Trong sứ điệp cho Ngày Truyền thông thế giới năm nay cũng thế, ngài
lại chọn chủ đề: Thinh lặng và Lời
nói: Nẻo đường Phúc âm hóa. Truyền thông ngày nay đang được đồng hóa với nói và nói,
nói càng nhiều càng to thì càng tốt càng thành công, làm sao thinh lặng mà lại
truyền thông được? Đúng là ngược đời.
Thực
ra, lội ngược dòng chỉ là mời gọi trở về với cái vốn nằm trong bản chất của sự
việc nhưng đã bị lãng quên, thậm chí coi thường, nên cần ý thức lại. Bài viết
này là một cách lắng nghe và tiếp cận lời mời gọi ấy để tìm lại ý nghĩa phong
phú của thinh lặng trong truyền thông: (1) khởi đi từ một vài nhận định về hiện
trạng của truyền thông, đến (2) khám phá lại giá trị của thinh lặng, và (3)
hướng tới việc loan báo Tin Mừng.
1. Một vài nhận định về hiện trạng truyền thông
Tháng 3 năm 2012, Encyclopaedia
Britannica tuyên bố chấm dứt việc xuất bản bộ bách khoa toàn thư nổi
tiếng này. Thay vào đó sẽ là bộ bách khoa online. Một bộ bách khoa có lịch sử
lâu đời (ấn bản đầu tiên vào năm 1770, cách nay gần 250 năm), nổi tiếng về học
thuật, niềm tự hào của những người yêu sách, nay phải đình bản để nhường chỗ
cho ấn bản online.
Vào Wikipedia, người đọc sẽ thấy
trong tiếng Anh có gần 4 triệu bài viết về đủ mọi vấn đề, ngay cả tiếng Trung
quốc bây giờ cũng có gần 800.000 mục từ.
Tất cả đều nói lên ưu thế của internet trong
truyền thông ngày nay: “Đối với nhiều người, muốn tìm lời khuyên, ý tưởng, thông
tin và các câu trả lời, thì việc đầu tiên là lên mạng hay vào mạng xã hội.
Trong thời đại chúng ta, internet ngày càng trở thành nơi để hỏi và tìm câu trả
lời” (Sứ điệp Truyền Thông 2012). Đúng thế, bà nội trợ muốn
làm món ăn ngon? Lên mạng. Cô thiếu nữ muốn sắm bộ cánh mới? Lên mạng. Bạn
thanh niên tìm kiếm thông tin mới nhất về bóng đá? Lên mạng. Thần tượng ca nhạc
mới nổi mặt mũi ra sao? Lên mạng. Ngay cả các linh mục muốn tìm thông tin về
thần học, cũng có thể lên mạng.
Internet
đúng là quà tặng tuyệt vời của Đấng Tạo Hóa và trí sáng tạo của con người. Thế
nhưng cái gì cũng có mặt trái của nó. Với tốc độ hết sức nhanh và với lượng
thông tin khổng lồ như thế, internet có thể làm cho con người trở nên hời hợt,
phân tán và lệ thuộc.
Hời hợt. Một chuyên viên phần mềm Macromedia cho biết
những người lướt web trung bình chỉ có 7 giây để nhìn vào một giao diện, rồi
chuyển sang giao diện khác. Ông nói với các công ty như thế để họ biết phải làm
thế nào thu hút người xem. 7 giây! Chỉ bằng một hơi thở sâu và còn thua thời
lượng cho việc xỉa răng! Một giám mục kêu lên: Làm thế nào để giới thiệu Tin
Mừng Đức Giêsu Kitô trong 7 giây? Làm thế nào để có thể trình bày đức tin công
giáo trong 7 giây? Và vì người ta chuyển liên tục từ kênh này sang kênh khác,
từ hình ảnh này đến hình ảnh khác, làm sao có được sự sâu sắc? Hời hợt là
chuyện dễ hiểu.
Phân tán. Với khối lượng thông tin khổng lồ –Đức Bênêđictô XVI dùng từ
“bị dội bom” (bombarded)– tâm trí con người bị phân tán thành nhiều mảnh: “Con
người ngày nay thường xuyên bị dội bom vì những câu trả lời cho những câu hỏi
mà họ không bao giờ đặt ra và những nhu cầu họ không biết đến” (Sứ điệp
Truyền Thông 2012). Bị phân tán vì những thông tin không cần thiết, người
ta cũng dần đánh mất sự tập trung vào những câu hỏi thiết yếu nhất trong hành
trình làm người, những câu hỏi về cội nguồn, ý nghĩa và cùng đích đời sống.
Lệ thuộc. Bị dội bom liên tục và thường xuyên như thế,
con người cũng dễ đánh mất khả năng suy tư độc lập và nhận định khách quan, hoàn
toàn lệ thuộc vào những thông tin các trang mạng cung cấp. Mạng nói thế là đúng
rồi, mạng viết thế là chính xác rồi! Cho nên cuộc chiến quyết liệt ngày nay là
chiến tranh thông tin. Nhắc lại ở đây chuyện ngụ ngôn hiện đại về chú rùa chắc
cũng không thừa. Chú rùa có cái mai cứng, tuy nặng nề nhưng bảo vệ mạng sống an
toàn. Con cáo nhiều lần dụ chú rùa bán mai cho nó, lấy tiền đi du lịch cho
sướng. Dĩ nhiên rùa không tin. Thế rồi một hôm, nhân cáo đi vắng, rùa thò đầu
ra xem, thấy màn hình TV thông tin cáo đã “ăn năn sám hối”, không ăn thịt nữa
mà chuyển sang ăn chay. Lại thêm màn quảng cáo đi du lịch bằng máy bay. Rùa bán
tín bán nghi. Hôm sau thò đầu ra lại cũng nghe thấy thế. Nhiều lần lặp đi lặp
lại, bèn tin. Rùa ngỏ ý bán mai cho cáo. Nhưng ngày rùa bán mai cũng là ngày
kết thúc đời rùa! Tội nghiệp chú rùa chết vì thông tin. Thông tin làm chao đảo
tâm hồn, làm mờ xác tín, cuối cùng giết chết niềm tin.
Thế
giới thông tin có những mặt trái như thế nhưng chúng ta không thể chạy trốn thế
giới đó. Điều may mắn và cũng là điều làm cho con người thành vĩ đại, ấy là mỗi
con người vẫn là một chủ thể tự do và có khả năng suy nghĩ độc lập. Ở tự nó,
tốc độ nhanh nhạy của internet và lượng thông tin khổng lồ nó cung cấp không
thể giết chết ai, trái lại còn làm cho con người thêm phong phú nếu biết sử
dụng đúng cách. Một trong những đòi hỏi căn bản là kiến tạo sự thinh lặng nội
tâm. Để mình thật là mình. Để tạo khoảng cách với cuộc đời. Để thấy chiều sâu
những sự kiện. Để đón nhận những gì thực sự mang ích lợi cho bản thân và xã
hội.
“Giữa những phức tạp và đa dạng trong thế giới
truyền thông, nhiều người vẫn thấy mình phải chạm trán với những câu hỏi tối
hậu về hiện hữu nhân sinh: Tôi là ai? Tôi có thể biết được gì? Tôi phải làm gì?
Tôi nên hi vọng gì? Điều quan trọng là phải nâng đỡ những ai đặt câu hỏi này và
mở ra cuộc đối thoại sâu sắc về những vấn đề đó. Cuộc đối thoại ấy được tiến
hành bằng lời nói, sự trao đổi, nhưng cũng bằng suy tư tĩnh lặng, vốn là điều
gì đó ‘hùng biện’ hơn câu trả lời vội vã. Suy tư tĩnh lặng cũng giúp cho người
tìm kiếm đạt tới chiều sâu của hiện hữu và mở lòng ra với nẻo đường mà Thiên
Chúa ghi khắc trong trái tim nhân loại” (Sứ điệp Truyền Thông 2012). Vậy
thì cần phải ý thức lại giá trị của thinh lặng như thành tố thiết yếu trong
hoạt động truyền thông
.
2. Tìm lại giá trị của thinh lặng
Thinh lặng để lắng nghe
Hãy thử đặt câu hỏi: trong hoạt động truyền
thông, giao tiếp giữa người với người, người nói tác động trên người nghe thế
nào? Theo phân tích của các nhà chuyên môn, tác động của lời nói chỉ chiếm 10%,
30% là do âm điệu, còn 60% do ngôn ngữ cơ thể. Đức Bênêđictô XVI hiểu rõ điều
này nên ngài viết: “Truyền thông đúng nghĩa nhất diễn ra giữa những người đang
yêu: những cử chỉ, những diễn tả trên khuôn mặt và ngôn ngữ cơ thể là những dấu
hiệu qua đó họ ‘nói với nhau’, tỏ mình cho nhau. Niềm vui, nỗi âu lo, đau khổ,
tất cả có thể được truyền thông trong thinh lặng. Thinh lặng cung cấp hình thức
diễn tả mạnh mẽ cách đặc biệt” (Sứ điệp Truyền Thông 2012).
Nếu
tác động của lời nói chỉ chiếm 10% còn tác động của ngôn ngữ cơ thể chiếm 60%,
hóa ra người ta nghe không phải bằng tai mà bằng mắt! Sự thật là thế, video hấp
dẫn hơn audio nhiều. Nhưng sâu xa hơn nữa là chính trái tim con người. Mắt chỉ
nhìn thấy cái bên ngoài, còn trái tim mới thấy cái bên trong. Nếu người ta nghe
bằng mắt hơn bằng tai, ấy là vì cặp mắt là cửa sổ của linh hồn. Cho nên thay vì
nói “nghe bằng mắt” thì có thể nói “nghe bằng linh hồn, nghe bằng con tim”.
Để
nghe bằng con tim, điều tiên quyết là phải thinh lặng. Thinh lặng tạo không
gian tự do cho người khác lên tiếng. Thinh lặng tạo khoảng trống để có thể đón
nhận người khác. Thinh lặng làm nên sự chăm chú trước những gì người khác muốn
truyền đạt, không những qua lời đang nói mà còn qua ngữ điệu và cử điệu, qua
khuôn mặt và những phản ứng của cơ thể. Người ta nghe mà không hiểu nhau, chủ
yếu là vì thiếu thinh lặng. Thiếu thinh lặng nên chỉ nghe những gì mình muốn
nghe. Thiếu thinh lặng nên chỉ đón nhận người khác cách hời hợt, đón nhận họ
như mình muốn chứ không như họ là.
Thinh lặng để có thể nói
Cách
đây 30 năm, William Shannon đưa ra nhận xét: “Chúng ta đang sống trong thời đại
của ngôn từ. Chúng ta bị ngạt thở, bị chôn vùi, bị tràn ngập vì ngôn từ từ mọi
phía. Và những ngôn từ ấy thường ít gây ấn tượng nơi ta vì nhiều quá và hời
hợt. Nó không phát sinh từ thinh lặng nhưng từ sự bận rộn”. Nhận xét ấy vẫn
đúng và càng đúng hơn nữa cho thời đại ngày nay, thời của computer và internet.
Tràn ngập thông tin và rất nhiều thông tin ở bề mặt, hời hợt, phiếm diện, thiếu
chiều sâu.
Để lời nói có giá trị, cần thinh lặng, vì
“Trong thinh lặng, tư tưởng phát sinh và có được chiều sâu. Trong thinh lặng,
chúng ta hiểu rõ hơn điều mình muốn nói và muốn người khác đón nhận. Trong
thinh lặng, chúng ta tìm cách diễn tả chính mình tốt hơn” (Sứ điệp
Truyền thông 2012). Chắc chắn đây là kinh nghiệm cụ thể và sống động của
tất cả những ai hoạt động trong mọi lãnh vực tư duy, từ khoa học tự nhiên đến
triết học siêu hình, từ khoa học xã hội đến sáng tạo nghệ thuật. Thinh lặng là
miền đất phì nhiêu cho hạt lúa đơm bông. Thinh lặng là cung lòng người mẹ cho
tư tưởng mang lấy hình hài.
Không
trân quý thinh lặng, ngôn từ sẽ thiếu chiều sâu và lời nói thành vô nghĩa. Như
Thomas Merton diễn tả, “Nếu đời ta cứ tuôn ra toàn những lời vô ích, sẽ chẳng
bao giờ ta nghe được bất cứ cái gì, sẽ chẳng bao giờ ta trở thành bất cứ cái
gì, và cuối cùng, vì ta toàn nói trước khi có cái gì để nói, ta sẽ trở thành
người không biết nói”.
Thinh lặng làm nên truyền thông
Vì
thinh lặng là đòi hỏi cần thiết không những để nghe mà còn để nói, nên thinh
lặng làm nên sự giao tiếp đích thực trong truyền thông. Trong thinh lặng, chúng
ta phân biệt được những gì là thiết yếu và những gì là phụ thuộc. Trong thinh
lặng, chúng ta khám phá mối liên hệ giữa những biến cố và sự kiện mà thoạt
nhìn, tưởng như là những sự kiện rời rạc. Trong thinh lặng, chúng ta phân tích
và đánh giá những thông tin, nhờ đó có cái nhìn đúng đắn và sâu sắc, những ý
kiến đáng giá và ích lợi.
Trong Sứ điệp Truyền Thông 2011, Đức Bênêđictô
XVI đã nói đến bốn yếu tố của truyền thông chân chính: trung thực, cởi mở, tôn
trọng người khác, có tinh thần trách nhiệm. Cả bốn yếu tố này đều chỉ có được
nhờ thinh lặng. Nhờ thinh lặng, tôi biết mình rõ hơn và thật với chính mình
hơn. Nhờ thinh lặng, tôi hiểu người khác rõ hơn và có thể đón nhận họ. Nhờ
thinh lặng, tôi nhìn người khác như họ là chứ không như tôi muốn hay tôi nghĩ
họ là như thế. Cũng nhờ thinh lặng, tôi ý thức hơn về trách nhiệm của mình khi
phát biểu. Thật vậy, “Thinh lặng và lời nói là hai mặt của hoạt động truyền
thông. Hai mặt ấy cần được giữ ở thế quân bình, tác động lên nhau và hòa quyện
với nhau để làm nên cuộc đối thoại đúng đắn và sự gần gũi sâu xa giữa con người
với nhau. Khi thinh lặng và lời nói loại trừ nhau thì truyền thông bị bẻ gẫy,
vì nó dẫn đến sự mơ hồ hoặc sự lạnh lùng; ngược lại, khi bổ túc cho nhau thì
hoạt động truyền thông đạt được ý nghĩa và giá trị” (Sứ điệp Truyền
Thông 2012).
3. Để truyền thông Tin Mừng
Những
phân tích trên về mối tương quan giữa thinh lặng và lời nói không nhằm mục đích
nghiên cứu tâm lý, nhưng là nền tảng cho suy nghĩ về sứ mệnh loan báo Tin Mừng.
Không phải vô tình mà Hội Thánh chọn lễ Thăng Thiên làm Ngày Thế giới Truyền
thông. Ngày lễ Thăng Thiên gắn liền với mệnh lệnh: “Anh em hãy đi và làm cho
muôn dân trở thành môn đệ, làm phép rửa cho họ nhân danh Cha và Con và Thánh
Thần, dạy bảo họ tuân giữ mọi điều Thầy đã truyền cho anh em” (Mt 28,19). Vì
thế Ngày Thế Giới Truyền Thông gắn liền với sứ mệnh loan báo Tin Mừng, và trong
thế giới hiện đại, Hội Thánh khuyến khích con cái mình vận dụng những phương
tiện truyền thông hiện đại nhất để thi hành sứ mệnh.
Tuy
nhiên thực tế là dù có trong tay những phương tiện truyền thông hiện đại đến
đâu chăng nữa thì phương tiện vẫn chỉ là phương tiện. Chính con người –ở đây là
các Kitô hữu– mới là chủ thể. Nếu các Kitô hữu không ý thức và tha thiết với sứ
mệnh loan báo Tin Mừng thì những phương tiện truyền thông hiện đại cũng không
thể giúp gì được, có khi còn gây tác dụng ngược. Vì thế, trong tư cách là người
làm công tác truyền thông, bản thân Kitô hữu phải được ‘phúc âm hóa’ để có thể
‘phúc âm hóa’ người khác cũng như những thực tại xã hội.
Nếu
thinh lặng là thành tố thiết yếu trong hoạt động truyền thông và giao tiếp giữa
con người với nhau, thì thinh lặng lại càng cần thiết hơn nữa trong tiến trình
phúc âm hóa.
Phải thinh lặng để có thể lắng nghe Đấng không
chỉ tỏ mình bằng lời nói nhưng còn qua thinh lặng. Tông huấn Verbum
Domini số 21 diễn tả chân lý này hết sức sâu sắc: “Như thập giá Đức
Kitô cho thấy, Thiên Chúa cũng nói qua sự thinh lặng của Ngài. Sự thinh lặng
của Thiên Chúa, kinh nghiệm về sự xa cách với Đấng toàn năng và là Cha, là một
chặng quyết định trong hành trình trần thế của Con Thiên Chúa, Ngôi Lời nhập
thể. Khi bị treo trên thập giá, Người đã diễn tả nỗi đau khổ do sự thinh lặng
(của Thiên Chúa) gây ra: “Lạy Thiên Chúa, lạy Thiên Chúa của con, sao Ngài bỏ
rơi con” (Mc 15,34; Mt 27,46). Từ đó, tông huấn nói đến kinh nghiệm của các
thánh, các nhà thần bí cũng như của chính chúng ta về sự thinh lặng của Thiên
Chúa. Nếu Thiên Chúa là Đấng ngỏ lời trong thinh lặng thì làm sao có thể nghe
được tiếng Ngài và đón nhận Lời Ngài khi ta không chấp nhận trở về trong thinh
lặng?
Hơn thế nữa, phải trở về trong thinh lặng để
có thể nói với Đấng của cõi lặng. Khi đó, thinh lặng trở thành cầu nguyện trong
chiêm niệm. Chiêm ngắm công trình tạo dựng kỳ vĩ và tuyệt hảo của Thiên Chúa.
Chiêm ngắm hành động cứu độ qua những đường lối lạ kỳ của Ngài. Chiêm ngắm sự
hiện diện vô hình mà sống động của Chúa trong những biến cố của Hội Thánh và
thế giới: “Trong thinh lặng của chiêm niệm, Lời hằng hữu hiện diện cách mạnh mẽ
hơn bao giờ hết, và chúng ta khám phá ra kế hoạch cứu độ mà Thiên Chúa thực
hiện trong suốt lịch sử bằng lời nói cũng như hành động” (Sứ điệp
Truyền Thông 2012).
Chỉ
khi ấy, chỉ khi bản thân Kitô hữu, nhờ thinh lặng, lắng nghe được tiếng Chúa và
đi vào cuộc giao tiếp với Ngài, chúng ta mới có thể truyền thông Lời Chúa như
là Lời Chúa thực sự chứ không chỉ là vỏ bọc cho những suy nghĩ của con người
ích kỷ và chật hẹp vốn có nơi mỗi chúng ta. Chính vì thế Đức Bênêđictô XVI
khuyến khích những ai làm công tác truyền thông hãy xây dựng những trang web và
mạng xã hội “có thể giúp con người ngày nay tìm được thời giờ suy tư và tìm
hiểu những vấn đề thiết yếu, cũng như tạo khoảng trống cho thinh lặng và cơ hội
cầu nguyện, suy niệm, chia sẻ Lời Chúa”.
Mẹ
Têrêxa Calcutta đã diễn tả vẻ đẹp, chiều sâu và sự cần thiết của thinh lặng qua
lời cầu nguyện thật thâm thúy:
“Lạy Thiên Chúa, Đấng yêu thích sự thinh lặng,
xin dạy chúng con thinh lặng
để ở một mình với Ngài,
trò chuyện, lắng nghe,
và thấm nhuần Lời hằng sống.
Xin dạy chúng con thinh lặng nơi con mắt,
biết nhắm lại trước những vấp váp của tha nhân,
biết quay đi trước những dịp tội gây xao xuyến.
Xin dạy chúng con thinh lặng nơi đôi tai,
để nghe được tiếng kêu của người nghèo,
để khép lại trước những mời mọc của ma quỷ.
Xin dạy chúng con thinh lặng nơi miệng lưỡi
để biết ca tụng Chúa
và đem lại an vui cho muôn người.
Xin dạy chúng con thinh lặng nơi trí khôn,
để mở ra trước sự thật và khép lại trước dối trá.
Cuối cùng, xin dạy chúng con thinh lặng nơi quả tim,
để tránh mọi ích kỷ, thù hằn, ghen ghét,
để yêu mến và ước ao Thiên Chúa trên hết mọi sự. Amen.
Kết luận
Trong
số những từ ngữ đẹp đẽ dành cho Đức Maria, tôi yêu một tên gọi mà Jean Guitton
dành cho Mẹ. Ông gọi Mẹ là “Trinh nữ suy tư”. Người trinh nữ ấy “ghi nhớ mọi sự
và suy đi nghĩ lại trong lòng” (Lc 2,19). Mẹ không vội vã phản ứng và phát biểu
nhưng “ghi nhớ” và “suy đi nghĩ lại trong lòng”. Dĩ nhiên trong thinh lặng của
tâm hồn. Trong thinh lặng, Mẹ khám phá ý nghĩa các sự kiện và biến cố. Trong
thinh lặng, Mẹ đi vào cuộc giao tiếp thâm sâu với Lời Thiên Chúa và để Lời ấy
nên hình hài trong lòng Mẹ. Và trong thinh lặng, Mẹ “truyền thông” Lời Thiên
Chúa cho nhân loại. Mẹ đúng là mẫu gương tuyệt vời của truyền thông.
Lạy
Mẹ Maria, xin giúp chúng con biết yêu mến sự thinh lặng như Mẹ, để chúng con
được trở nên những người truyền thông Lời Chúa như Mẹ đã ban tặng Đức Giêsu cho
chúng con.
Gm. Phêrô Nguyễn Văn Khảm - Ủy ban Truyền thông
Xã hội trực thuộc HĐGMVN
Khi ngài 20 tuổi, trận dịch hạch lan tràn khắp thành phố Siena. Nhiều khi, ở bệnh viện có đến 20 người chết trong một ngày. Với sự tiếp tay của các thanh niên thiện chí khác, Bernardine tình nguyện điều hành toàn thể bệnh viện, tận tụy chăm sóc bệnh nhân trong bốn tháng.
